İran’ın Kültür-Sanat Başkenti: Şiraz

Şiraz, Fars eyaletinin başkentidir. Fars eyaleti, bugünkü İran devletine, halka ve konuşulan dile ismini vermesiyle övünür, bunda da haklıdır. Şiraz, aynı zamanda bir tarihi eserler, şairler, filozoflar, savaşçılar, krallar, orkideler, portakallar ve güller şehridir. Bunun kanıtı, şehirden havaalanına giden yolun iki yanında 8 km boyunca göreceğiniz gül bahçeleridir.

Şiraz’ın kuzeyindeki Bagh-e Anar ve Bagh-e Takhti bölgelerindeki üzüm bağlarında Şiraz’ın meşhur üzümleri yetiştirilir. İklim, üzüm yetiştirmeye çok uygundur ve Şiraz’ın özel üzümleri ve bu üzümlerden yapılan şarap türü olan Şiraz ve Cabernet Şiraz şarapları dünyaca ünlüdür.

İran’ın kültür başkenti olarak bilinen Fars, ülkenin güneyinde bulunur ve yönetim merkezi Şiraz kentidir. Kuzeyden İsfahan, doğudan Yezd, güneyden Hürmüzgan ve batıdan Buşehr illeriyle çevrilidir. Şehir başkent Tahran‘a 927 km uzaklıktadır. Deniz seviyesinden 1486 metre yüksekliktedir. Nüfusu 2 milyona yakındır. Bunlar arasında Kaşkay Türkleri de yaşamaktadır. Burada yaşayan Kaşkay Türkleri Oğuzların kayı boyundandır. Bundan bin yıl kadar önce şimdiki Azerbaycan bölgesine yerleşmiş olan Oğuzların 24 boyundan biri, bilinmeyen bir nedenle Azerbaycan’dan ayrılarak Şiraz çevresine yerleşmiştir. Kaşkayi isminin etimolojisinde ‘kaş’ Türkçede ‘önde gitmek’ anlamına gelir. Böylece Kaşkayi ‘kayıların öncüsü’ anlamına gelir. Kaşkayi göçebelerinin genel nüfusu 2 milyon civarında olduğu tahmin ediliyor. Yazın dağların yüksek yaylalarına çıkar ve kışın daha ılıman ovalara inerler.

Şiraz Şehrinin Tarihi

Şiraz’da ilk yerleşimler Akamenid dönemine dayanırken önemli bir kent olarak tarihe geçmesi Sasaniler dönemine rastlıyor. Sasanilerin merkezi Estakirin 684’de Arapların eline geçmesinden sonra 693’te başkent olur. Atabekler döneminde kent giderek büyüyerek 12. yüzyılda ülkenin önemli bir sanat merkezi konumuna gelmiştir. Moğolların saldırılarından büyük zarar görmeden kurtulmayı başarmış, 1395’de Timur ile iş birliği yapmasının ödülünü daha fazla zenginlik ile görmüştür. En fazla gelişme ve zenginleşme Moğol ve Timur hanedanı dönemlerinde gerçekleşmiştir. 13 ve 14. yüzyıllarda Şiraz’da yetişmiş olan Sadi-î Şîrâzî ve Hâfız-ı Şirâzî başta olmak üzere bir çok sanatçı da Şiraz’ın bir sanat ve kültür merkezi olmasını sağladı. Bu dönemde şiir ve edebiyat dışında mimari hat sanatı ve resim alanlarında da bir takım eserler verildi.

Birinci Şah Abbas döneminde kentte dönemin kraliyet merkezi İsfahan’a benzer şekilde bir çok saray ve görkemli bina yapılmıştır. Bir çok deprem, 18. yüzyılda Afgan saldırıları ve 1744 ayaklanması kenti daha da kötü bir konuma getirmiştir. Şiraz eski dönemini ve zenginliğini tekrar büyük yönetici Kerim Han döneminde kazanır. Çok kısa süren Zend hanedanlığının ilk kurucusu olan Kerim Han günümüzde bile halen büyük saygıyla anılır. Kenti 1750’de ülkenin başkenti yapar. Amacı Şiraz’ı birinci Şah Abbas dönemindeki İsfahan kadar önemli bir kent yapmaktı. Kerim Han Kalesi bölgesini kraliyet bölgesi yaptı ve kenti birçok güzel binalarla süsledi.

Ayrıca Okuyun: Ali Gapu Sarayı, İsfahan

Kerim Han’ın yaptırdığı eserler arasında en önemlisi, 12 bin işçi çalıştırılarak Kraliyet alanı olarak kullanılan ‘Arg-e Kerim Han’ yani Kerim Han Kalesi’dir. Vekil Camii de müthiş işlemeleriyle Kerim Han’ın unvanını taşır. Ayrıca İran’ın en güzel kapalı çarşısı Şiraz’daki Vekil Pazarı’dır.

Zend hanedanının çöküşünden sonra gelen Kaçarlar 1789’da şehri ele geçirmiş, başkenti Tahran’a taşımış ve Kerim Han’dan kalan bir çok değerli eşyayı talan etmişlerdir. Şiraz, bu dönemde körfezdeki Buşehr limanına giden ticaret yolu üzerinde bulunması avantajıyla hiç değilse ticari önemini koruyabilmiştir. 1930 yılında yeni yapılan demiryolunun Şiraz’dan geçmemesi ile bu özelliğini de kaybetmiştir.

Şiraz siyasi önemini yitirse de ticari önemini uzun yıllar korumayı başardı. Zagros dağlarının orta kısmının ticaret ve ulaşım merkezi olan Şiraz’a Basra Körfezi kıyısındaki Buşehr limanı hizmet verir. Çimento, şeker, gübre ve dokuma fabrikalarının yer aldığı kent bir karmacılık merkezi olarak tanınır.